کد مطلب:1874 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:21

گنجینه پرسمان » اجتماعي و فرهنگي

حديث سعيد سعيد است در شكم مادرش و شقي شقي است در شكم مادرش با توجه به خصوصيات محيطي و خانوادگي چگونه قابل تفسير است؟

روايات و احاديث چندي بدين مضمون در اسلام وارد شده است، از جمله علي بن ابراهيم از رسول خدا (ص) نقل كرده: الشقي من شقي في بطن امه و السعيد من سعد في بطن امه؛ انسان بدبخت در شكم مادرش بدبخت است و انسان سعادتمند در شكم مادرش سعادتمند است. (1)

اين روايات در مقام اثبات سعادت و شقاوت ذاتي نيست، همان طور كه زوج بودن لازمه ماهيت عدد چهار است و هر جا چهار باشد، حتماً زوجيت ميباشد. در بحث سعادت و شقاوت، انسان خاصي نيست كه سعادت و خوشبختي در ذاتش باشد و از همان ابتدا خوشبخت باشد و هيچ عامل خارجي مثل تربيت، اراده و اعمال شخص باعث تغيير خوشبختي ذاتي نشود. همچنين در مورد بدبخت، اين سخن هرگز صحيح نيست و مخالف قرآن و سنت و عقل ميباشد. دلائل محكمي از اين سه منبع بر بطلان اين نظريه ميتوان اقامه نمود و اشكالاتي فراواني دارد كه موجب ميشود پي ببريم معناي ديگري از اين روايت اراده شده است.

يكي از اشكالات چنين تفسيري از حديث اين است: قرآن كريم، اختياري بودن اعمال آدمي را تصديق نموده، و نظام عقل و بناي خرمندان و انسانها را صحه نهاده است. در نظام خلقت الهي، انسان بعد از طي مراحل رشد از نطفه تا بلوغ، واجد موهبت عقل و بلوغ شده است، كه به اختيار خود عمل كند و قدرت تشخيص بين خوبي و بدي و خير و شر به او عطا شده است و اطاعت و گناه و ثواب و عذاب را با عقل خويش درك مينمايد. هم چنين پيامبراني براي هدايت آنان و دعوت آن ها به كار خوب و دوري از افعال زشت و ناپسند فرستاده است. با توجه به اين مسائل، تكاليفي را بر او واجب نموده، پس اگر پيروي عقل خويشتن را نمود و اطاعت پروردگار و پيروي راه پيامبران را وجهه نظر خود قرار داد و امر و نهي الهي را گردن نهاد، اسباب خوشبختي را به اختيار خويش فراهم نموده و بهترين پاداش به او عنايت ميشود، ولي اگر مخالفت عقل و شرع نمود، مقدمات بدبختي خويش را رقم زده است.

پس دنيا سراي امتحان و آزمايش است و انسان به دست خويشتن، عاقبت خود را رقم ميزند.(2)

حال با توجه به اشكالات متعدد شقاوت و سعادت ذاتي انسان كه بيان شد، معناي روايات شريفه اين است كه خدا با علم نامحدود خويش كه به تمامي عوالم وجودي تعلق ميگيرد، گذشته و حال و آينده انسانها را ميداند و اصلاً براي خدا زمان معنا ندارد. او ميداند اين طفل كوچك كه در رحم مادر جا دارد، در آينده انساني خوشبخت است يا سيه روز. علم الهي با اختيار انسان هيچ منافاتي ندارد، چرا كه علم الهي به اين تعلق گرفته كه اين شخص با اختيار خويش انساني عابد و زاهد شده و نافرماني حق نكند و خوشبختي خويش را رقم زند. اين كه همين شخص با اختيار و انتخاب خود گناه و معصيت كند و عامل نگون بختي خويش را فراهم نمايد. سرشت و سرنوشت اين انسان در هر حال اين گونه معين شده كه با اختيار و انتخاب سعادتمند شود و يا شفاوتمند. پس اين تفسير از سعادت و شقاوت هيچ منافاتي با اختيار ندارد.

پينوشتها:

1 - اصول كافي، ج 1، ص 211.

2 - مرحوم علامه محمد حسين طباطبايي (ره)، تفسير الميزان، ج 8، ص 96.